Prawa autorskie – zagadnienia ogólne

Każdego dnia, nawet nieświadomie, korzystamy z utworów innych osób, a nawet tworzymy własne. Co w związku z tym powinniśmy wiedzieć?

Podstawą dla dalszych rozważań jest ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Znajdziemy tam podstawowe definicje, których znajomość jest niezbędna do dalszego zgłębiania meandrów prawa autorskiego.

Utwór

Według ustawy, utworem będzie każdy przejaw ludzkiej działalności, cechujący się twórczym i indywidualnym charakterem. Co szczególnie istotne, utwór powinien przybrać konkretną postać. Nie są objęte ochroną odkrycia, pomysły, koncepcje itp., które nie przybierają konkretnej formy. Utwór może mieć formę zarówno słowa, dłuższego tekstu, rysunku, utworu muzycznego czy fotografii.

Pomysł czy koncepcja może być ubrana w utwór na kilka różnych sposobów i każdy z nich objęty będzie osobną ochroną. Wyłączność autora obejmuje tylko i wyłącznie konkretnej formy – odzwierciedlenie jednej koncepcji może nastąpić na różne sposoby. Nawet wyjątkowo kreatywny koncept zawsze będzie mógł zostać przedstawiony na różne sposoby i może zostać wyrażony różnymi środkami. Autor musi się z tym liczyć, że nie będzie mógł objąć wyłącznością samego konceptu.

Ochrona

Prawo autorskie chroni każdy utwór, nawet w przypadku gdy nie jest on ukończony. Ochrona przysługuje od momentu udostępnienia go jakiejkolwiek osobie trzeciej. Prawo autorskie przysługuje na dwóch płaszczyznach – majątkowej oraz osobistej. O ile uprawnienia osobiste nie są ograniczone w czasie i są niezbywalne, o tyle autorskie prawa majątkowe trwają co do zasady przez 70 lat od śmierci autora.

Licencje i przenoszenie praw autorskich

Jak w takim razie możemy dzielić się swoimi utworami z innymi, a także jak na nich zarabiać? Instrumenty są dwa: licencja oraz przeniesienie majątkowych praw autorskich. Licencja będzie zgodą twórcy na korzystanie z jego utworu przez osoby trzecie. Precyzuje konkretne warunki takiego korzystania, takie jak czas, terytorium czy pola eksploatacji. Twórca jednocześnie nie wyzbywa się całkowicie praw majątkowych. Licencje mogą mieć charakter wyłączny bądź nie. W przypadku licencji niewyłącznych musimy liczyć się z tym, że twórca może zezwolić na korzystanie z utworu również innym osobom, na warunkach zbieżnych z tymi, które przysługują nam. Licencja wyłączna natomiast ogranicza już twórcę w ten sposób, że wyłącznie my będziemy uprawnieni do korzystania z utworu w określony sposób. Licencja wyłączna wymaga dla swojej ważności formy pisemnej oraz wskazania pól eksploatacji objętych wyłącznością.

Istotnym zagadnieniem jest okres, na jaki licencja może zostać udzielona. Ustawa przewiduje maksymalny okres licencji udzielonej na czas określony – 5 lat. Jeśli ustalimy, że licencja zostaje udzielona na dłuższy okres, po upływie 5 lat uważa się ją za udzieloną na czas nieokreślony. Jakie są tego skutki? W przypadku umów zawieranych na czas nieokreślonych, o wiele łatwiejsze jest jej wypowiedzenie, a tym samym utrata uprawnień licencyjnych.

Przeniesienie praw autorskich jest równoznaczne z wyzbyciem się uprawnień o charakterze majątkowym. Aby skutecznie przenieść prawa autorskie należy zachować formę pisemną, określić cenę oraz wskazać pola eksploatacji.

Własność intelektualna, w tym utwory, pewnie ze względu na niematerialny charakter, są trudne do jednoznacznego określenia i dokonania twardego rozdzielenia – co jest utworem, a co nie. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i oceny. Niemniej podstawowa wiedza w tym zakresie zdecydowanie może okazać się pomocna.